Viêm phổi ở trẻ sơ sinh là một bệnh nặng nề trong lĩnh vực y tế. Nếu không được can thiệp và điều trị kịp thời, trẻ có thể đối mặt với nhiều biến chứng nghiêm trọng, đe dọa sức khỏe và tính mạng.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hàng năm có 150 triệu đợt viêm phổi ở trẻ em xảy ra ở các nước đang phát triển, trong đó có khoảng 11 triệu trẻ phải nhập viện. Mặc dù đã có nhiều tiến bộ trong lĩnh vực y tế dự phòng, chẩn đoán và điều trị, nhưng viêm phổi vẫn là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi.
Các thống kê cho thấy, viêm phổi đã giết chết 2 triệu trẻ mỗi năm, nhiều hơn số trẻ tử vong do bệnh AIDS, sốt rét và sởi cộng lại. Ước tính mỗi ngày có khoảng 4.300 trẻ tử vong do viêm phổi trên thế giới, tức là cứ 20 giây lại có 1 trẻ tử vong do bệnh này. Tại Việt Nam, mỗi năm có khoảng 2,9 triệu trẻ mắc và 4000 trẻ tử vong do viêm phổi, đặc biệt nước ta được xem là một trong 15 quốc gia có số lượng trẻ em viêm phổi nhiều nhất thế giới.
Việc nắm rõ nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và phòng ngừa viêm phổi ở trẻ sơ sinh sẽ giúp phụ huynh “phản ứng nhanh” nếu trẻ không may mắc bệnh và bảo vệ trẻ toàn diện nhất.
Viêm phổi ở trẻ sơ sinh là gì?
Viêm phổi ở trẻ sơ sinh là tình trạng nhiễm trùng phổi nặng do sự tấn công của vi khuẩn, virus, kí sinh trùng, nấm,… Khi bị nhiễm trùng, các đường dẫn khí nhỏ trong phổi bị sưng nề và tạo ra nhiều chất nhầy, gây cản trở đường thở và làm giảm lượng oxy có thể đi vào cơ thể.
Các chuyên gia y tế cảnh báo, viêm phổi là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây suy hô hấp, cần đặt nội khí quản, thở máy kéo dài, can thiệp chăm sóc khẩn cấp (ICU) và dẫn tới tăng tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh, đặc biệt đối với trẻ sinh non, trẻ nhẹ cân,…
Các loại viêm phổi ở trẻ sơ sinh
Viêm phổi có thể được phân loại theo nhiều cách khác nhau tùy vào nguyên nhân và mục đích phân loại, tuy nhiên bệnh viêm phổi ở trẻ sơ sinh được chia thành 3 loại chính:
1. Viêm phổi bẩm sinh (dị dạng phổi bẩm sinh)
Tình trạng này thường xảy ra ở những tháng cuối thai kỳ, khi vi khuẩn lọt qua vào bào thai, hình thành dị dạng cấu trúc hoặc phát triển bất thường ở lá phổi. Viêm phổi sơ sinh có thể được phát hiện trong thai kỳ mẹ bầu bằng phương pháp siêu âm. Điều này rất có giá trị để cảnh báo trước sinh, phát hiện kịp thời những trường hợp trẻ sơ sinh bị suy hô hấp và có biện pháp can thiệp kịp thời. Việc phát hiện viêm phổi bẩm sinh càng sớm sẽ càng có lợi cho hiệu quả điều trị.
2. Viêm phổi xảy ra trong khi sinh
Tình trạng này xảy ra trong quá trình sinh, khi mẹ bị viêm nhiễm đường sinh dục hoặc vỡ ối sớm, khiến vi khuẩn xâm nhập và gây nhiễm trùng đường hô hấp ở trẻ. Viêm phổi hít phân su là trường hợp nặng cần được xử lý kịp thời ngay khi sinh.
3. Viêm phổi sau sinh
Do khi đỡ sinh và chăm sóc sau sinh, môi trường xung quanh, các dụng cụ y tế không đảm bảo khiến trẻ dễ bị vi khuẩn xâm nhập, đặc biệt gặp ở những trẻ nằm viện hoặc người mẹ vệ sinh cho trẻ chưa tốt.
Nguyên nhân viêm phổi ở trẻ sơ sinh
Theo ThS. Nguyễn Diệu Thúy, có nhiều nguyên nhân gây viêm phổi ở trẻ sơ sinh, nhưng thường gặp nhất là vi khuẩn phế cầu khuẩn Streptococcus pneumoniae, vi khuẩn Haemophilus influenzae type b (Hib), virus hợp bào đường hô hấp (RSV), Listeria, Coli, vi khuẩn Gram âm,…
Ngoài ra, có một số nguyên nhân khác khiến bé sơ sinh bị viêm phổi như:
- Thai nhi trong tử cung bị thiếu dưỡng khí.
- Trẻ hít phải nước ối, phân su đã nhiễm khuẩn hoặc dịch tiết ở đường sinh dục của mẹ lúc chuẩn bị chào đời.
- Ở trẻ sơ sinh, thiếu cân: hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện, vận động cơ chưa đều đặn nên dễ bị trào ngược dạ dày (bị trớ) khiến sữa bị hít nhầm vào phổi, gây các triệu chứng thở gấp, hụt hơi, tím tái mắt. Lượng sữa hít vào càng nhiều thì triệu chứng càng nặng, có thể gây ra viêm phổi.
- Trẻ bị các bệnh như viêm da, viêm khoang miệng, viêm dây rốn cũng có thể dẫn đến viêm phổi.
- Trẻ sống trong môi trường kém vệ sinh như: không khí ô nhiễm, nước bẩn, hít nhiều khói thuốc lá,…
- Trẻ bị nhiễm lạnh khi không được ủ ấm trong mùa lạnh, hoặc ủ ấm kỹ quá.
Dấu hiệu viêm phổi ở trẻ sơ sinh
Không giống viêm phổi ở trẻ lớn với những biểu hiện điển hình như sốt cao, ho nhiều, thở nghe có tiếng “rít”. Trẻ sơ sinh có đường hô hấp chưa hoàn thiện nên triệu chứng lâm sàng không rõ ràng nên dễ bị bỏ qua. Phụ huynh có thể chú ý đến những dấu hiệu viêm phổi ở trẻ sơ sinh dưới đây để nhận biết sớm bệnh như:
- Sốt nhẹ.
- Ho đờm.
- Thở khò khè, thở nhanh.
- Khó thở, dễ thấy nhất là dấu co lõm ngực.
- Thường hay quấy khóc.
- Bỏ bú hoặc bú kém.
- Ngưng thở hoặc tím, nhất là trẻ sinh non.
Do dễ nhầm lẫn triệu chứng ban đầu, phụ huynh hoặc người thân cần thường xuyên chú ý tình trạng của trẻ để phát hiện sớm các dấu hiệu ban đầu như sốt, bỏ bú, thở nhanh,… và đưa ngay trẻ đến cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời tránh biến chứng nặng, nguy cơ tử vong.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thở nhanh là triệu chứng xuất hiện sớm nhất khi trẻ sơ sinh bị viêm phổi, sớm hơn cả các dấu hiệu có được khi nghe phổi bằng ống nghe và chụp X-quang. Ba mẹ có thể dễ dàng phát hiện dấu hiệu này ngay tại nhà bằng cách vén áo rồi quan sát sự di động của lồng ngực hay bụng, cần quan sát lúc trẻ nằm yên hoặc ngủ, không quan sát khi trẻ đang quấy khóc:
- Trẻ dưới 2 tháng, thở nhanh khi nhịp thở từ 60 lần/phút trở lên.
- Trẻ trên 2 tháng đến dưới 12 tháng, thở nhanh với 50 lần/phút trở lên.
- Trẻ trên 12 tháng đến dưới 5 tuổi, thở nhanh khi 40 lần/phút trở lên.
Viêm phổi ở trẻ sơ sinh có lây không?
Viêm phổi ở trẻ sơ sinh là bệnh truyền nhiễm cấp tính, rất dễ lây lan và có thể dẫn đến biến chứng nặng nề, đe dọa tính mạng. Bệnh viêm phổi có thể lây truyền trực tiếp từ bệnh nhân sang những người xung quanh. Bệnh nhân có thể phát tán mầm bệnh như virus, vi khuẩn, nấm… qua hạt nước bọt nhỏ li ti bắn ra khi ho, hắt hơi…
Viêm phổi ở trẻ sơ sinh có nguy hiểm không?
Viêm phổi là bệnh thường gặp ở trẻ dưới 5 tuổi, trong đó trẻ dưới 12 tuổi chiếm đến 65% trường hợp mắc bệnh. Nếu phát hiện và điều trị những triệu chứng viêm phổi ở trẻ sơ sinh kịp thời, đúng cách thì bệnh sẽ không đáng lo ngại. Tuy nhiên, vì triệu chứng ban đầu của viêm phổi rất dễ nhầm lẫn với các bệnh cảnh thông thường khác nên có rất nhiều phụ huynh chủ quan không phát hiện sớm, bệnh sẽ diễn tiến nặng, gây hệ lụy khó lường, thậm chí là tử vong.
Biến chứng viêm phổi ở trẻ sơ sinh
Bệnh cảnh viêm phổi ở trẻ sơ sinh có thể diễn biến từ nhẹ đến nặng. Trong trường hợp nguy hiểm, bệnh có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng như:
1. Viêm màng não
Vi khuẩn, virus,… tấn công mạnh khiến tình trạng viêm phổi diễn tiến nặng, cơ thể trẻ không chống chọi thêm được, tác nhân gây bệnh có thể xâm lấn và gây ra di chứng khó có thể phục hồi ở não như: viêm màng não, tổn thương não vĩnh viễn, rối loạn thần kinh, giảm khả năng vận động,…
2. Nhiễm trùng máu
Vi khuẩn sau khi gây bệnh tại phổi có thể xâm nhập vào hệ tuần hoàn, gây ra tình trạng nhiễm trùng máu, biến chứng sốc nhiễm trùng, thậm chí cướp đi sinh mạng trẻ.
3. Tràn dịch màng tim, trụy tim
Biến chứng tràn dịch màng tim, trụy tim xảy ra do phản ứng sốc thuốc, kháng thuốc khi điều trị viêm phổi ở trẻ sơ sinh.
4. Tràn mủ màng phổi
Gây cản trở hoạt động hô hấp của trẻ, dẫn đến sự gia tăng bạch cầu trong máu và xuất hiện tình trạng kháng thuốc.
5. Còi xương, kém phát triển
Viêm phổi kéo dài khiến trẻ ăn – ngủ không tốt, dẫn tới biếng ăn, suy dinh dưỡng, kém phát triển và sức đề kháng suy giảm.
6. Kháng kháng sinh
Đây là biến chứng vô cùng nghiêm trọng, “thảm họa” sức khỏe vì rất khó điều trị, cần phối hợp nhiều loại kháng sinh khác nhau để trị bệnh, khả năng khỏi bệnh sẽ thấp hơn, gây tốn kém thời gian và tiền bạc.
Chẩn đoán, xét nghiệm viêm phổi ở trẻ sơ sinh
Thực tế đáng báo động, hàng năm vẫn có một tỷ lệ lớn trẻ em tử vong vì viêm phổi do không được chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách.
Khi trẻ sơ sinh có các dấu hiệu của viêm phổi cần đưa trẻ đến bác sĩ chuyên khoa thăm khám và chỉ định chụp X-Quang phổi để chẩn đoán và đánh giá chính xác mức độ tổn thương phổi.
Ngoài ra, tùy thuộc vào mức độ của bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định tiến hành các xét nghiệm máu, cấy dịch tiết đường hô hấp để tìm căn nguyên gây bệnh.
Điều trị viêm phổi ở trẻ sơ sinh
Khi đã xác định trẻ sơ sinh mắc bệnh viêm phổi, tùy vào giai đoạn và nguyên nhân gây bệnh mà bác sĩ có hướng điều trị khác nhau:
- Viêm phổi ở trẻ em do vi khuẩn và mycoplasma: điều trị bằng thuốc kháng sinh theo chỉ dẫn của bác sĩ.
- Viêm phổi ở trẻ em do virus: điều trị bằng cách nghỉ ngơi và uống nhiều nước.
- Viêm phổi ở trẻ em do nấm: điều trị bằng thuốc chống nấm.
“Tùy vào độ tuổi, nguyên nhân và giai đoạn của bệnh viêm phổi, các bác sĩ sẽ cho trẻ uống hoặc tiêm kháng sinh và các thuốc điều trị hỗ trợ khác. Tuy nhiên, phế cầu khuẩn – tác nhân hàng đầu gây viêm phổi ở trẻ ngày càng tăng mức độ đề kháng với các loại kháng sinh, gây khó khăn trong điều trị. Khi đó, bác sĩ phải dùng kháng sinh liều cao và phối hợp nhiều loại mới có thể điều trị khỏi bệnh cho trẻ, dẫn đến kéo dài thời gian, tốn kém nhiều chi phí”, BS Trương Hữu Khanh, Nguyên Trưởng khoa Nhiễm – Thần kinh, BV Nhi đồng I, TP.HCM cho biết.
Cách chăm sóc trẻ bị viêm phổi
Không phải tất cả trẻ sơ sinh bị viêm phổi điều phải cần nhập viện điều trị. Ở một số trường hợp bệnh cảnh nhẹ, trẻ vẫn có thể được bác sĩ chỉ định điều trị tại nhà. Lúc này, những điều phụ huynh cần thực hiện gồm:
- Cho trẻ uống kháng sinh đúng chỉ dẫn: Khi được bác sĩ chỉ định, phụ huynh cần cho trẻ uống đúng loại thuốc, liều lượng uống, số lần uống trong ngày và số ngày cần cho trẻ uống thuốc. Không được tự ý ngưng thuốc hoặc tăng liều lượng.
- Điều trị các triệu chứng kèm theo như sốt, khò khè,… theo hướng dẫn của bác sĩ. Lòng đờm cho trẻ bằng cách vỗ lưng giúp trẻ dễ chịu hơn.
- Tăng cường cho trẻ bú hoặc cho trẻ uống nhiều nước, để làm loãng đờm, dịu họng – giảm ho và tránh mất nước.
- Cho trẻ ăn đủ chất dinh dưỡng, đặc biệt thức ăn mềm, dễ tiêu, dễ nuốt như cháo, súp; chia nhỏ các bữa ăn trong ngày, không ép trẻ ăn quá nhiều.
- Vệ sinh sạch sẽ môi trường xung quanh trẻ.
- Khi trẻ có triệu chứng cảnh báo nguy hiểm, phụ huynh cần khẩn trương đưa trẻ đến cơ sở y tế để được thăm khám và điều trị kịp thời.
Cách phòng tránh viêm phổi ở trẻ sơ sinh
Viêm phổi ở trẻ sơ sinh là bệnh nguy hiểm với tỷ lệ biến chứng nặng, tử vong cao, nhưng có thể chủ động phòng ngừa và ngăn chặn bằng cách:
1. Tiêm chủng vắc xin phòng bệnh
Viêm phổi được xem là bệnh thời đại, đặc biệt nguy hiểm trong bối cảnh dịch Covid-19 tấn công. Việc tiêm chủng đầy đủ sẽ gia tăng sức đề kháng hô hấp, bảo vệ lá phổi non yếu của trẻ khỏe mạnh trước sự tấn công của dịch bệnh. Dưới đây là các loại vắc xin trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ cần tiêm để dự phòng viêm phổi hiệu quả nhất.
- Vắc xin Synflorix (Bỉ)/Prevenar-13 (Bỉ): phòng viêm phổi, viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết, viêm tai giữa,… do phế cầu khuẩn cho trẻ từ 6 tuần tuổi.
- Vắc xin 6 trong 1 Hexaxim (Pháp)/ Infanrix Hexa (Bỉ): phòng 6 bệnh bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, viêm gan B và bệnh viêm phổi – viêm màng não do HIB cho trẻ từ 2 tháng tuổi đến 2 tuổi.