Nhiễm vi khuẩn HP là một bệnh lý không quá nguy hiểm nhưng rất phổ biến, dễ lây lan, có thể phát sinh biến chứng và dễ tái phát. Do đó, để điều trị dứt điểm và nhanh chóng, sự phối hợp giữa người bệnh và bác sĩ rất quan trọng.
Vi khuẩn HP dạ dày là gì?
Vi khuẩn HP dạ dày có tên đầy đủ là helicobacter pylori. Sau khi xâm nhập vào đường tiêu hóa, vi khuẩn này có thể âm thầm phát triển mà không gây ra bất kỳ triệu chứng nào. Do đó, rất nhiều người mắc bệnh mà không biết. Nhiều năm sau, vi khuẩn HP đã xâm nhập vào niêm mạc dạ dày đủ lâu sẽ làm xuất hiện các vết loét.
Mặc dù không quá nguy hiểm nhưng nhiễm khuẩn HP dạ dày là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm loét dạ dày tá tràng, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Trong một số ít trường hợp, tình trạng này có thể dẫn đến nhiễm trùng và ung thư dạ dày.
Triệu chứng nhiễm vi khuẩn HP trong dạ dày
Niêm mạc dạ dày là lớp màng bảo vệ dạ dày. Sau khi xâm nhập vào cơ thể, HP sẽ tấn công niêm mạc dạ dày. Khi tổn thương ngày càng nghiêm trọng, sẽ xuất hiện tình trạng viêm, loét, chảy máu, nhiễm trùng… Lúc này, các dấu hiệu viêm loét dạ dày, tá tràng sẽ xuất hiện. Những triệu chứng này có thể kéo dài vài phút hoặc hàng giờ, bao gồm:
- Đau hoặc nóng rát bụng, dạ dày, đặc biệt là khi bụng rỗng
- Buồn nôn, nôn mửa
- Chán ăn
- Ợ hơi thường xuyên
- Phình (sình bụng) bụng
- Giảm cân không rõ lý do
- Đi tiêu phân đen khi có chảy máu dạ dày.
BS.CKI Hoàng Đình Thành, Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật nội soi tiêu hóa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM lưu ý thêm, người bệnh nên thăm khám bác sĩ ngay khi xuất hiện các triệu chứng như:
- Phân có máu, đỏ sẫm hoặc đen như bã cà phê
- Nôn ra máu
- Khó thở
- Chóng mặt hoặc ngất xỉu do thiếu máu hoặc cơn đau quá nặng
- Mệt mỏi không rõ nguyên do
- Màu da nhợt nhạt do thiếu máu mạn hoặc cấp tính vì chảy máu
- Đau bụng âm ỉ hay dữ dội.
Nhiễm vi khuẩn HP do đâu?
Tất cả mọi người đều có nguy cơ nhiễm khuẩn HP. Tỷ lệ mắc bệnh phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau như tuổi tác, khu vực địa lý, thói quen sinh hoạt và chất lượng sống. Một số người có thể nhiễm HP từ nhỏ nhưng đến khi trưởng thành mới xuất hiện dấu hiệu bệnh. Nguyên nhân là do sau khi xâm nhập vào đường tiêu hóa, vi khuẩn HP sẽ âm thầm phát triển trong thời gian dài, làm thay đổi môi trường niêm mạc ở khu vực này, tăng nồng độ axit. Khi niêm mạc dạ dày trở nên quá yếu ớt, các vết loét bắt đầu xuất hiện.
Vi khuẩn này thường xâm nhập vào cơ thể qua đường ăn uống. Do đó, căn bệnh này đặc biệt phổ biến ở những người có môi trường sống kém vệ sinh, không đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
Chẩn đoán vi khuẩn HP như thế nào?
Mặc dù nhiễm HP là nguyên nhân phổ biến nhất gây viêm, loét, nhưng không phải tất cả bệnh nhân bị viêm, loét đều có vi khuẩn HP trong dạ dày. Do đó, các xét nghiệm chẩn đoán thường chỉ được tiến hành ở:
- Những bệnh nhân đang bị loét dạ dày – tá tràng hoặc có tiền sử bị loét dạ dày
- Tiền sử gia đình có người mắc ung thư dạ dày
- Những người dùng thuốc chống viêm hoặc aspirin trong thời gian dài
- Người bệnh cần ngừng các loại thuốc kháng sinh đang dùng (nếu có) trong vòng 4 tuần và các thuốc ức chế tiết axit (nếu có) trong 2 tuần trước khi làm bất kỳ xét nghiệm nào chẩn đoán HP.
Một hoặc nhiều thủ thuật xét nghiệm sẽ được tiến hành, sau khi bác sĩ thăm khám lâm sàng. Các xét nghiệm này bao gồm:
1. Xét nghiệm phân
Vi khuẩn HP trong dạ dày sẽ được cơ thể đào thải qua phân. Do đó, xét nghiệm phân là một trong những phương pháp chẩn đoán, giúp phát hiện vi khuẩn HP hiệu quả. Xét nghiệm này bao gồm xét nghiệm kháng nguyên trong phân người bệnh và xét nghiệm PCR phân.
- Xét nghiệm kháng nguyên phân: Sẽ tìm kiếm các protein (kháng nguyên) liên quan đến nhiễm HP trong phân. Đây là xét nghiệm phân phổ biến nhất để phát hiện bệnh
- Xét nghiệm PCR phân: Là xét nghiệm phản ứng chuỗi polymerase trong phân, có tác dụng phát hiện vi khuẩn HP, các đột biến kháng lại thuốc kháng sinh được sử dụng để điều trị HP
2. Kiểm tra hơi thở (Breath Test)
Kiểm tra hơi thở hay còn gọi là test hơi thở urê hoặc test hơi thở C13. Đây cũng là một phương pháp chẩn đoán không xâm lấn, chính xác và cho kết quả nhanh chóng.
Trước khi kiểm tra hơi thở 15 – 30 phút, người bệnh sẽ được cho uống thuốc viên hoặc dung dịch urê, có gắn nguyên tử carbon đồng vị C13. Nếu trong dạ dày có vi khuẩn HP, chất này sẽ tác động lên urease (là một men do vi khuẩn HP tiết ra) phân hủy urê thành cacbon dioxit (CO2) và amoniac (NH3), giải phóng carbon dioxic qua hơi thở. Bác sĩ sẽ đo nồng độ carbon đã được đánh dấu bằng C13 trong hơi thở trước và sau khi uống thuốc, từ đó chẩn đoán sự có mặt và nồng độ HP trong cơ thể.
Phương pháp này có thể dùng cho bệnh nhân từ 6 tuổi trở lên.
3. Nội soi
Nội soi là thủ thuật đưa một ống dò dài, có gắn camera ở đầu vào miệng, thông qua cổ họng và thực quản, tiến đến dạ dày, tá tràng.
Phương pháp này cho phép các bác sĩ xem xét tình trạng thực quản, niêm mạc dạ dày và tá tràng (phần đầu ruột non). Bên cạnh đó, thông qua nội soi, bác sĩ có thể lấy mẫu mô dạ dày để tiến hành làm xét nghiệm tìm vi khuẩn HP, hoặc dùng mẫu mô đó nuôi cấy vi khuẩn để tìm xem sự có mặt HP và làm kháng sinh đồ để tìm loại kháng sinh nhạy cảm hoặc bị kháng với HP.
4. Các phương pháp chẩn đoán khác
Tùy tình hình cụ thể, người bệnh có thể được đề nghị thực hiện các thủ thuật chẩn đoán khác như: Chụp X – quang dạ dày thực quản, chụp cắt lớp CT, xét nghiệm máu…
Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh xét nghiệm thêm sinh thiết để chẩn đoán nguy cơ ung thư dạ dày. Khi đó, một mẩu mô nhỏ từ dạ dày sẽ được kiểm tra để tìm các dấu hiệu tiền ung thư hoặc ung thư dạ dày.
Vi khuẩn HP có lây không và lây qua đường nào?
Bác sĩ Hoàng Đình Thành cho biết, vi khuẩn HP dạ dày có khả năng lây truyền từ người sang người. Người khỏe mạnh có thể mắc bệnh nếu tiếp xúc với nước bọt, chất nôn hoặc phân của người bị bệnh. Cụ thể:
1. Lây truyền qua đường miệng – miệng
Vi khuẩn HP có lây qua đường ăn uống không? Câu trả lời là có. Hơn nữa, đây còn là con đường lây bệnh phổ biến nhất với các hình thức như:
- Sử dụng chung vật dụng cá nhân: Bàn chải đánh răng, cốc nước…
- Tiếp xúc gần gũi: Hôn, trò chuyện khiến nước bọt bắn ra…
- Ăn uống chung với người bệnh
- Trẻ nhỏ có nguy cơ nhiễm khuẩn cao do thói quen mớm thức ăn và hôn môi trẻ của người lớn.
2. Các con đường khác
Mặc dù ít khi xảy ra nhưng chúng ta vẫn có thể nhiễm bệnh nếu:
- Tiếp xúc trực tiếp với phân của người bệnh hoặc với chất thải này có trong nguồn nước ao hồ…
- Ăn thực phẩm tái, sống
- Sử dụng dụng cụ y tế không được vệ sinh sạch khi thăm khám có tiếp xúc răng miệng của người bệnh.
Điều trị HP dạ dày
Điều trị HP tập trung vào các mục tiêu: Loại bỏ vi khuẩn gây bệnh, chữa lành niêm mạc dạ dày và ngăn vết loét tái phát, đặc biệt là giảm nguy cơ phát triển ung thư. Người bệnh cần 1 – 2 tuần để thấy các phương pháp điều trị bắt đầu phát huy hiệu quả.
1. Thuốc điều trị vi khuẩn HP dạ dày
Nhiễm trùng HP thường được điều trị bằng ít nhất hai loại kháng sinh khác nhau cùng một lúc. Những loại thuốc này có thể bao gồm:
- Thuốc ức chế bơm proton (PPI): Bao gồm omeprazole, esomeprazole, lansoprazole, pantoprazole… Chúng có tác dụng giảm sản xuất axit trong dạ dày
- Bismuth subsalicylat: Sẽ bao phủ và bảo vệ vết loét khỏi axit dạ dày. Ngoài ra, nhóm thuốc này cũng được dùng kèm với kháng sinh để tiêu diệt vi khuẩn HP
- Thuốc kháng sinh để tiêu diệt vi khuẩn như amoxicillin, clarithromycin, metronidazole hoặc tinidazol, tetracycline, levofloxacin.
Cần lưu ý rằng, thuốc có thể gây tác dụng phụ ở một số người như:
- Metronidazole hoặc tinidazol: Gây buồn nôn, nôn mửa, ăn không ngon, đau bụng, khó chịu thượng vị, đầy hơi, khó tiêu, táo bón, thay đổi vị giác tạm thời…
- Bismuth làm phân có màu đen và có thể gây táo bón
- Kháng sinh diệt HP có thể đồng thời tiêu diệt cả các loại vi khuẩn có lợi ở ruột, gây tiêu chảy, sình bụng, đầy bụng, co thắt dạ dày…
Sau ít nhất bốn tuần điều trị, người bệnh sẽ được yêu cầu thực hiện lại xét nghiệm để đánh giá hiệu quả điều trị. Nếu vi khuẩn vẫn còn tồn tại, người bệnh sẽ được đề nghị điều trị đợt hai. Trong đó có ít nhất một loại thuốc kháng sinh khác với những loại thuốc đã được sử dụng trong đợt điều trị đầu tiên.
Điều quan trọng là người bệnh cần tuân thủ các chỉ định của bác sĩ. Tự ý uống hoặc ngừng thuốc có thể làm cho vi khuẩn HP trở nên kháng thuốc, khó điều trị hơn.
2. Cách điều trị HP dạ dày tại nhà
Hiệu quả điều trị HP dạ dày không chỉ liên quan đến bác sĩ mà còn phụ thuộc nhiều vào thói quen sống của người bệnh. Để điều trị hiệu quả, giảm thiểu nguy cơ tái phát, người bệnh nên thực hiện lối sống lành mạnh như:
- Ngủ sớm, nghỉ ngơi đầy đủ
- Giảm căng thẳng, kiểm soát stress
- Kiêng bia rượu, cà phê, nước có gas, chất kích thích…
- Bổ sung nhiều rau củ và thực phẩm có chứa lợi khuẩn (sữa chua, kim chi,…)
- Hạn chế các loại thực phẩm chiên rán, cay nóng, chứa nhiều axit (chanh, cam, quýt…)
Ngoài ra, loét dạ dày do khuẩn HP có thể gây đau, người bệnh không nên tự ý dùng thuốc giảm đau, đặc biệt là NSAID, vì những loại thuốc này có thể làm tổn thương niêm mạc dạ dày. Nếu người bệnh cần thuốc giảm đau, hãy liên hệ với bác sĩ để được giúp đỡ.
Biến chứng HP dạ dày có nguy hiểm không?
HP dạ dày dương tính có thể dẫn đến một số biến chứng như:
- Viêm cấp tính niêm mạc dạ dày (một phần hoặc toàn bộ niêm mạc): với những triệu chứng thường gặp là đầy bụng, buồn nôn, chán ăn. Tình trạng này có thể tự khỏi mà không cần điều trị hoặc chuyển sang viêm mạn tính.
- Viêm mạn tính niêm mạc dạ dày, có thể dẫn đến hai trường hợp. Đầu tiên là viêm teo vùng hang vị dạ dày, tăng bài tiết axit, dẫn tới loét hành tá tràng. Khả năng thứ 2 là viêm teo từ hang vị lan lên thân vị. Trong trường hợp viêm nặng, sẽ dẫn đến viêm teo toàn bộ niêm mạc dạ dày, gây loét và ung thư dạ dày.
- Loét dạ dày tá tràng có thể dẫn đến biến chứng xuất huyết tái phát nhiều lần, thậm chí là thủng dạ dày tá tràng.
- Phát triển thành các loại ung thư như ung thư dạ dày, u lympho B lớp niêm mạc dạ dày (MALT)… theo cơ chế sau: vi khuẩn xúc tác gây hình thành các ổ viêm, các ổ viêm này sản sinh ra gốc tự do, tạo điều kiện cho tế bào ung thư phát triển.
- Tình trạng khó tiêu, với các biểu hiện: đau hoặc nóng rát vùng thượng vị; ăn nhanh no, đầy bụng thượng vị sau khi ăn, bệnh nhân có cảm giác nặng bụng hoặc ấm ách sau ăn… các triệu chứng này sẽ giảm đi sau khi ăn khoảng 30 phút – 2 giờ.
- Một số bệnh lý ngoài đường tiêu hóa khác như: giảm tiểu cầu chưa rõ nguyên nhân, bệnh lý mạch vành, đau nửa đầu…
Cách phòng ngừa virut HP dạ dày
Hiện nay, y học vẫn chưa tìm ra vacxin phòng ngừa khuẩn HP. Chúng ta chỉ có thể bảo vệ mình khỏi vi khuẩn HP này bằng cách:
- Rửa tay thường xuyên, đặc biệt là trước khi ăn, chế biến thức ăn và sau khi đi vệ sinh
- Đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm: Tiêu thụ thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng; hạn chế ăn ở các hàng quán, vỉa hè; không ăn thực phẩm ôi thiu, hỏng…
- Giữ vệ sinh trong chế biến thức ăn: Dùng nguồn nước sạch trong chế biến, dụng cụ nhà bếp sạch sẽ…
- Ăn chín, uống sôi
- Dinh dưỡng đầy đủ: carbohydrate, chất béo, protein, vitamin, khoáng chất và nước…
- Tập thể dục thường xuyên để tăng cường sức đề kháng, thúc đẩy cơ thể thải độc, trong đó có vi khuẩn HP
- Giữ tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng tâm lý
- Thăm khám tiêu hóa định kỳ
- Chủ động bảo vệ bản thân khi sống chung với người mắc bệnh HP
- Mặc dù không có tác dụng phòng bệnh nhưng một chế độ sinh hoạt lành mạnh như: không hút thuốc, kiểm soát căng thẳng, hạn chế rượu bia và các thực phẩm cay nóng… sẽ giúp vết loét chóng lành, giảm đau, phòng ngừa biến chứng
FAQs
1. Vi khuẩn HP có tái phát không?
Tình trạng tái xuất hiện vi khuẩn HP là rất cao, xuất hiện dưới hai dạng:
- Tái nhiễm: Xảy ra khi đã điều trị thành công, khỏi hoàn toàn, sau đó, người bệnh nhiễm những vi khuẩn HP mới
- Tái phát: Sau khi dùng thuốc, số lượng vi khuẩn HP giảm thấp đến mức không thể phát hiện, nhưng một thời gian sau, vì nguyên nhân nào đó, vi khuẩn lại nhân lên và có thể phát hiện thông qua xét nghiệm
Nguyên nhân tái phát tình trạng viêm loét dạ dày do vi khuẩn HP có thể là do người bệnh không tuân thủ lời khuyên của bác sĩ; có lối sống không lành mạnh, phản khoa học…
2. Vi khuẩn HP có tự hết không?
Vi khuẩn HP không thể tự khỏi hoàn toàn mà không được điều trị. Các phương pháp chăm sóc tại nhà chỉ nhằm giảm đau, giảm các triệu chứng tức thời. Người bệnh nên tuân theo phác đồ điều trị của bác sĩ, dùng thuốc đúng chỉ dẫn, đồng thời kết hợp với lối sống khoa học, để tiêu diệt triệt để vi khuẩn, ngăn ngừa tái phát.
3. Xét nghiệm máu HP có chính xác không?
Khi người bị nhiễm HP, cơ thể sản sinh kháng thể chống lại chúng và kháng thể này sẽ tồn tại trong máu. Do đó, xét nghiệm máu kiểm tra kháng thể kháng HP sẽ giúp chẩn đoán người bệnh có nhiễm khuẩn hay không. Tuy nhiên, phương pháp chẩn đoán này có tỉ lệ dương tính giả cao, kém chính xác hơn so với xét nghiệm phân, kiểm tra hơi thở, nội soi… Nguyên nhân là do kháng thể kháng HP vẫn có thể xuất hiện nếu vi khuẩn không có trong dạ dày mà nằm ở đường ruột, xoang hay khoang miệng; hoặc những bệnh nhân đã điều trị khỏi hoàn toàn HP dạ dày nhưng kháng thể vẫn tồn tại trong máu sau nhiều tháng đến 1,5 năm.
Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật nội soi tiêu hóa (BVĐK Tâm Anh TP.HCM) và Khoa Tiêu hóa – Gan mật – Tụy (BVĐK Tâm Anh Hà Nội) là những trung tâm y tế chuyên khoa Tiêu hóa uy tín, cung cấp dịch vụ thăm khám và điều trị cao cấp, hiệu quả cho các bệnh nhân mắc các vấn đề về gan từ nhẹ đến nặng (gan nhiễm mỡ, viêm gan cấp tính, mạn tính, xơ gan, ung thư gan…). Hệ thống BVĐK Tâm Anh quy tụ đội ngũ bác sĩ Nội khoa – Ngoại khoa – Nội soi tiêu hóa chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm, bên cạnh đó là sự hỗ trợ của hệ thống thiết bị y tế hiện đại, nhập khẩu từ nước ngoài, phục vụ tối đa nhu cầu thăm khám và điều trị của khách hàng.
Vi khuẩn HP là một bệnh lý có thể điều trị. Vì vậy, người bệnh nên thăm khám bác sĩ ngay khi có dấu hiệu bệnh để kịp thời điều trị, tránh biến chứng nguy hiểm.