Củ năng, hay còn được gọi là Mã thầy, là một loại thảo dược phổ biến được sử dụng với các công dụng thanh nhiệt, tiêu tích, giải độc, mát gan và dạ dày. Ngoài ra, củ năng cũng được sử dụng trong nấu chè, hầm dạ dày lợn hoặc làm món tráng miệng.
Mô tả dược liệu Mã thầy
1. Đặc điểm sinh thái
Mã thầy là một loại cây thân thảo, cao khoảng 15-60 cm, có đường kính thân từ 1.5-3 mm và chia thành nhiều đốt. Thân cây có nhiều khía dọc, trong không có lá và bề mặt khô nhẵn không có lông. Cụm hoa của cây Mã thầy thường chỉ có một hoa nhỏ màu vàng nâu ở ngọn mỗi cây. Gốc rễ của cây Mã thầy mọc chìm dưới nước, có củ to màu tím đen với thịt củ bên trong màu trắng, vị ngọt và giòn.
2. Bộ phận sử dụng dược liệu
Củ của cây Mã thầy được sử dụng làm thực phẩm và dược liệu.
3. Phân bố
Củ Mã thầy được tìm thấy ở vùng trũng thấp như ao hồ và các bãi bồi ở Đông Nam Á, châu Mỹ, châu Âu và châu Đại Dương. Ở Trung Quốc, Mã thầy được trồng rộng rãi và được tìm thấy nhiều ở lưu vực sông Dương Tử và phía Nam Trung Quốc. Ở Việt Nam, Mã thầy được trồng ở các tỉnh miền núi phía Bắc và được tìm thấy nhiều nhất ở các vùng núi cao thuộc biên giới với Trung Quốc. Ở miền Nam, củ Mã thầy còn được gọi là củ năng và được tìm thấy ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.
4. Thu hái – Sơ chế
Củ Mã thầy được thu hoạch vào mùa đông, thường trong khoảng từ tháng 12 đến tháng 3 năm sau. Thời điểm thu hoạch phù hợp là khi mặt đất phía dưới gốc cây chuyển sang màu vàng. Sau khi thu hoạch, củ Mã thầy nên được lưu trữ ở nơi khô ráo để tránh hư hỏng.
5. Thành phần hóa học
Củ Mã thầy chứa nhiều thành phần như carbohydrate, protein, chất béo, chất xơ thô, canxi, photphor, sắt, carotene, đạm, vitamin và khoáng chất. Ngoài ra, củ Mã thầy có tác dụng làm ẩm phổi do chứa nhiều nước.
Vị thuốc Mã thầy
1. Tính vị
Mã thầy có tính hàn và vị ngọt nhẹ.
2. Tác dụng dược lý
Theo y học hiện đại, Mã thầy có các tác dụng như ổn định đường huyết, hỗ trợ chức năng gan, tăng cường tổng hợp chất béo và protein, kháng khuẩn, tiêu viêm, nhuận tràng và phòng ngừa sự phát triển của tế bào ung thư. Theo y học cổ truyền, Mã thầy có tác dụng ích khí, an trung, tiết thực, khai vị và chữa bệnh do nhiệt.
3. Củ Mã thầy có tác dụng gì?
Củ Mã thầy có các tác dụng như thanh nhiệt, bù nước, hỗ trợ giải độc cơ thể, tiêu đờm, lợi tiểu, chữa bệnh tiêu khát và cải thiện tình trạng hợp nhiệt. Củ Mã thầy có thể được sử dụng tươi để làm thức ăn hoặc ép lấy nước, tán thành bột tùy theo nhu cầu sử dụng.
4. Cách dùng – Liều lượng
Củ Mã thầy thường được sử dụng khoảng 10-20g mỗi ngày dưới dạng thuốc sắc.
Bài thuốc sử dụng Mã thầy
Củ năng thường được sử dụng để thanh nhiệt cơ thể, bù nước và giải độc. Dưới đây là một số bài thuốc sử dụng Mã thầy:
-
Chữa bệnh trĩ: Sử dụng 500g Mã thầy (gọt vỏ, rửa sạch, giã nhuyễn), Địa du 30g sắc nhỏ lửa cùng với 150g đường đỏ, lấy nước dùng uống mỗi ngày hai lần. Dùng liên tục trong 3 ngày để thấy hiệu quả điều trị.
-
Trị băng huyết ở phụ nữ sau sinh: Sử dụng một củ năng tồn tính, tán thành bột, dùng uống với rượu nhẹ (dưới 20 độ).
-
Chữa đái ra máu: Dùng 150g củ Mã thầy, râu ngô, rau câu, mỗi vị 30g, sắc thành thuốc, dùng uống nhiều lần trong ngày.
-
Tiêu thũng, thanh nhiệt cơ thể: Dùng 500g củ Mã thầy, 500g thịt vịt nước, 30g đường phèn, ninh nhỏ lửa, dùng ăn.
-
Trị chứng ho gà: Dùng 500g củ Mã thầy (ép lấy nước, bỏ bã), 50g mật ong, 10g màng trong mề gà (sao vàng, tán thành bột mịn), 10 tỏi (ép lấy nước). Đun sôi các vị thuốc với một lượng nước vừa đủ, chia thành 2 lần uống. Mỗi lần uống 2 thìa cà phê.
-
Hỗ trợ bổ phế, ích thận: Sử dụng 100g củ Mã thầy, 1 đôi bầu dục lợn, 30g đường phèn dập nát, nấu cùng 2 lít nước. Đun nhỏ lửa trong 25 phút dùng ăn khi còn nóng.
-
Hạ huyết áp, tiêu thũng, thanh nhiệt cơ thể: Dùng 100g củ Mã thầy, 300g thịt lợn nạc, 200g rau cần xào chín. Nêm thêm đường, muối, hành dùng ăn khi còn nóng.
-
Chữa chứng nổi nhiều mụn nước: Dùng 6 củ Mã thầy rửa sạch, cạo vỏ, giã nát, trộn với lòng trắng 1 quả trứng gà. Rửa sạch vùng da bệnh, để khô tự nhiên sau đó bôi hỗn hợp lên vùng da mụn nước.
-
Lợi thủy, thanh nhiệt cơ thể: Dùng 60g củ Mã thầy, 150g củ cải trắng rửa sạch, thái nhỏ. Sau đó nấu cùng 200g gạo trắng thành cháo, dùng ăn khi còn nóng.
-
Trị chứng phù nề toàn thân, khát nước, táo bón, tiểu tiện khó: Dùng 20g củ Mã thầy, 30g lô căn (rễ lau tươi) sắc thành nước, chia thành 2-3 lần dùng uống trong ngày.
-
Chữa sởi, ban trái ở trẻ em: Ngày đầu tiên, ép nước củ Mã thầy sau đó cho trẻ uống. Khi sởi chuẩn bị mọc hoặc khi đã mọc, dùng củ Mã thầy nấu với cà rốt và hạt mùi dùng ăn cho đến khi sởi bay. Sau đó vài ngày vẫn tiếp tục uống nước củ Mã thầy để tẩy độc, thanh nhiệt và giúp cơ thể hồi phục nhanh chóng.
-
Hỗ trợ tiêu hóa, sinh tân dịch, chống táo bón, cầm máu, lợi tiểu, giải độc rượu: Ăn củ Mã thầy tươi hàng ngày hoặc ép lấy nước, phối hợp với ngó sen và rễ cỏ tranh sắc thành nước, dùng uống hàng ngày.
-
Hỗ trợ làm mát gan, dạ dày, ruột: Dùng 1-2 củ Mã thầy, loại của mềm, giòn, nhiều nước, vị ngọt, cạo vỏ, rửa sạch, thái nhỏ nấu với bột đậu xanh thành chè hoặc tào phớ. Ngoài ra, có thể hầm củ Mã thầy với dạ dày lợn để thanh nhiệt, bồi bổ cơ thể, tiêu tích và thải bỏ độc tố.
Kiêng kỵ khi sử dụng củ Mã thầy
Khi sử dụng củ Mã thầy, cần chú ý những điều sau:
- Rửa sạch củ để tránh nhiễm vi trùng, vì củ Mã thầy được phát triển dưới đất và bùn, có nhiều côn trùng và ký sinh trùng bám vào.
- Không nên sử dụng quá nhiều củ Mã thầy dưới dạng củ thô đối với những người thiếu lá lách hoặc đau dạ dày.
- Phụ nữ mang thai không nên sử dụng củ Mã thầy.
- Khi dùng Mã thầy để điều trị hoặc phòng ngừa ung thư, nên ép nước tươi thay vì đun sôi để đảm bảo hiệu quả điều trị.
- Sử dụng Mã thầy với liều lượng thích hợp hoặc trao đổi với thầy thuốc để được hướng dẫn cụ thể.
Mã thầy là một loại thực phẩm được sử dụng phổ biến như món tráng miệng, có tác dụng thanh nhiệt và không chứa độc. Tuy nhiên, cần sử dụng Mã thầy với liều lượng thích hợp và tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế khi cần thiết.
Nguồn: fim24h.