Tình trạng táo bón lâu ngày không chỉ gây hại cho đường tiêu hóa mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe chung của bạn. Đối với trẻ em, táo bón có thể gây ra quấy khóc, biếng ăn, chậm lớn, trong khi người lớn thì dễ phát triển các bệnh liên quan đến hậu môn như trĩ, nứt, hoặc rò hậu môn…, thông tin được chia sẻ bởi ThS-BS Nguyễn Văn Hậu.
Táo bón phổ biến và nguyên nhân gây táo bón
Táo bón là một trong những bệnh lý đường tiêu hóa phổ biến nhất trên thế giới, chiếm tỷ lệ 17% dân số toàn cầu. Tuy nhiên, chỉ có 12% số người tự nhận biết được mình mắc bệnh táo bón. Tình trạng này có thể xảy ra ở mọi độ tuổi, nhưng phổ biến hơn ở những người trên 65 tuổi với tỷ lệ từ 30-40%. Phụ nữ có tỷ lệ mắc táo bón cao gấp 3 lần nam giới. Bên cạnh đó, táo bón cũng thường xảy ra ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai.
Việc hiểu rõ về tình trạng táo bón sẽ giúp mọi người có biện pháp phòng ngừa, phát hiện và điều trị kịp thời. Điều này giúp tránh tình trạng táo bón lâu ngày gây ra các nguy cơ tiềm ẩn về đường tiêu hóa như trĩ, các bệnh về hậu môn trực tràng.
Táo bón là bệnh lý phổ biến nhất trong số các bệnh lý về đường tiêu hóa
Táo bón là gì?
Táo bón là một dạng rối loạn đường tiêu hóa, dẫn đến tình trạng đi phân không đều, phân khó đi kèm với cảm giác đau và cứng. Táo bón cấp tính có thể gây tắc ruột, thậm chí có thể phải phẫu thuật. Trong người lớn, việc không đi đại tiện quá 3 ngày được coi là táo bón, trong khi đó, ở trẻ em, một tuần không đi đại tiện ít nhất 3 lần cũng được xem là táo bón. Bác sĩ thường chia táo bón thành 2 nhóm: táo bón nguyên phát và táo bón thứ phát.
Nguyên nhân gây táo bón
Nguyên nhân gây táo bón có thể khác nhau tùy thuộc vào từng nhóm cụ thể. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến trong việc gây ra táo bón:
1. Nguyên nhân gây táo bón nguyên phát
- Táo bón do rối loạn cơ chế tống phân: Nguyên nhân này do rối loạn cơ chế tống phân, gốc từ cơ thắt, hoặc cơ vòng hậu môn có vấn đề. Loại táo bón này khó phát hiện khi khám thực thể.
- Táo bón do nhu động ruột chậm: Nhu động ruột yếu sẽ gây ra tình trạng táo bón. Loại táo bón này thường gặp nhiều ở phụ nữ, có các triệu chứng như chướng bụng và ít có nhu cầu đi đại tiện.
- Táo bón do rối loạn chức năng sàn chậu: Rối loạn chức năng sàn chậu là do các khối cơ, dây chằng bị thoái hóa, dẫn đến không thể giữ cho các cơ quan ở vùng sàn chậu nằm đúng vị trí của chúng. Táo bón do nguyên nhân này thường có đặc điểm là rặn nhiều, đại tiện không hết phân và cần hỗ trợ để tống phân ra ngoài.
2. Nguyên nhân gây táo bón thứ phát
- Do chế độ ăn uống và sinh hoạt: Chế độ ăn ít chất xơ, dư thừa chất béo động vật, ăn nhiều đường, cà phê, trà, rượu, uống không đủ nước, lười vận động, và thói quen trì hoãn đi đại tiện đều có thể gây táo bón. Đối với trẻ em, việc uống sữa bột chứa ít chất xơ và quá nhiều đạm và đường cũng có thể gây táo bón.
- Mắc bệnh lý thực thể: Bệnh nứt hậu môn, tắc nghẽn ống tiêu hóa do khối u, trĩ huyết khối, to trực tràng vô căn đều có thể gây táo bón.
- Mắc bệnh lý toàn thân: Mắc bệnh về thần kinh (đột quỵ, Hirschsprung, Parkinson, chấn thương đầu, tủy sống), vấn đề tâm lý (trầm cảm, rối loạn lo âu), rối loạn nội tiết (chuyển hóa tăng canxi máu, hạ kali máu, tiểu đường), bệnh tuyến giáp (cường giáp, suy giáp), bệnh mô liên kết (xơ cứng bì, lupus), và nhiễm độc chì cũng có thể gây táo bón.
- Mang thai: Sự thay đổi nội tiết tố trong thai kỳ cộng với áp lực từ tử cung gây chèn ép lên ruột, hoặc chế độ ăn thay đổi quá nhiều trong thai kỳ (uống viên bổ sung nhiều sắt, canxi, ăn nhiều thực phẩm giàu đạm) cũng đều ảnh hưởng đến nhu động ruột dẫn đến táo bón.
- Dùng một số loại thuốc: Thuốc chống trầm cảm, thuốc kháng cholinergic, thuốc kháng axit, thuốc lợi tiểu, thuốc chống viêm không steroid (ibuprofen, diclofenac), thuốc chứa codein và morphin, thuốc chống co giật… có thể gây táo bón.
Ai có nguy cơ bị táo bón?
Theo bác sĩ Hậu, hầu như ai cũng từng trải qua táo bón ít nhất một lần trong đời. Tuy nhiên, nhóm người trên 60 tuổi, phụ nữ và phụ nữ mang thai, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ thường có nguy cơ cao hơn. Điều này đồng nghĩa với việc, nhóm người này cần chú ý đến chế độ ăn uống và sinh hoạt khoa học hơn để giảm nguy cơ mắc bệnh táo bón.
Dấu hiệu nhận biết táo bón
Dấu hiệu táo bón có thể khác nhau tùy thuộc vào đối tượng và độ tuổi, nhưng thường có các đặc điểm chung sau:
- Dấu hiệu táo bón ở người lớn bao gồm: không thể đi đại tiện quá 3 ngày, chướng bụng, rặn nhưng không đi đại tiện được hoặc rất khó để tống phân ra ngoài, phân cứng, phân có thể lẫn máu do xuất huyết hậu môn.
- Dấu hiệu táo bón ở trẻ em: không thể đi đại tiện 3 lần/tuần, chướng bụng, đại tiện khó, mỗi khi đại tiện trẻ phải rặn đỏ mặt, phân cứng, có thể chảy máu nhẹ ở hậu môn do việc rặn quá mức. Hoặc ở trẻ sơ sinh và trẻ dưới 1 tuổi, nếu không đi đại tiện trong 5-7 ngày, phân cứng, có thể kèm máu và chất nhầy, trẻ quấy khóc, biếng ăn, ngủ không ngon giấc do chướng bụng và đau bụng.
Chẩn đoán táo bón
Nếu việc chẩn đoán lâm sàng không đủ để xác định tình trạng táo bón, bác sĩ sẽ yêu cầu người bệnh thực hiện các xét nghiệm như xét nghiệm máu và phân, chẩn đoán hình ảnh như CT hoặc MRI, nội soi đại tràng, và các xét nghiệm chức năng ruột khác.
Xét nghiệm máu có thể chẩn đoán nguyên nhân gây táo bón
Cách trị táo bón
Phương pháp điều trị táo bón tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra tình trạng này. Tuy nhiên, điều trị táo bón thường bao gồm các biện pháp sau:
- Thay đổi chế độ ăn uống: Uống đủ 2 lít nước mỗi ngày, tăng cường chất xơ trong chế độ ăn uống như ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên cám, ăn thức ăn lỏng như cháo, súp. Hạn chế ăn các loại quả xanh chát, đồ uống có đường, bia, rượu.
- Vận động: Tập thể dục 30 phút mỗi ngày để tăng cường hoạt động ruột.
- Không nhịn đi đại tiện: Điều này ngăn ngừa tình trạng táo bón trở nên nghiêm trọng hơn. Hình thành thói quen đi đại tiện vào một khung giờ hàng ngày để giúp cơ thể điều chỉnh quy trình đi tiêu.
- Dùng thuốc: Một số loại thuốc nhuận tràng có thể giúp điều trị táo bón. Tuy nhiên, cần tuân thủ đúng liều lượng được kê đơn bởi bác sĩ, đặc biệt là trẻ em, phụ nữ mang thai và phụ nữ cho con bú. Lưu ý không sử dụng các loại thuốc điều trị táo bón ở trẻ sơ sinh.
- Phẫu thuật: Một số tình trạng táo bón có thể cần phẫu thuật như ung thư đại trực tràng hoặc bệnh trĩ mãn tính.
Biến chứng của táo bón lâu ngày
Táo bón không được điều trị có thể gây ra các biến chứng ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa, sức khỏe chung và phát triển của bạn. Dưới đây là một số biến chứng do táo bón lâu ngày:
- Sưng tĩnh mạch ở hậu môn (bệnh trĩ).
- Rách da ở hậu môn (nứt hậu môn).
- Phân không thể tống ra ngoài được (phân áp lực).
- Ruột lòi ra khỏi hậu môn (sa trực tràng).
Ngoài ra, táo bón kéo dài cũng ảnh hưởng đến việc hấp thu dinh dưỡng của trẻ, dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng, chậm tăng cân, chậm phát triển chiều cao và trí não. Tình trạng này cũng ảnh hưởng đến tâm lý do táo bón gây khó chịu, quấy khóc nhiều dẫn đến mệt mỏi, ngủ không ngon giấc.
Cách phòng ngừa bệnh táo bón
Ngoài các nguyên nhân khác nhau gây ra bệnh lý về tiêu hóa, táo bón chủ yếu xuất phát từ chế độ ăn uống không cân bằng, ít vận động hoặc căng thẳng và stress quá mức. Do đó, để phòng ngừa táo bón, bạn cần:
- Duy trì một chế độ ăn giàu chất xơ bao gồm rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên cám.
- Hạn chế ăn các thực phẩm không lành mạnh như thực phẩm giàu chất béo động vật, đồ ăn công nghiệp, nước ngọt đóng chai, bia, rượu, hút thuốc lá, các loại quả xanh chát.
- Nên vận động ít nhất 3 giờ mỗi tuần.
- Tránh căng thẳng, trầm cảm, stress.
- Không ngồi bồn cầu quá lâu và không rặn khi đi đại tiện.
- Tạo thói quen đi đại tiện vào một khoảng thời gian hàng ngày.
- Đối với trẻ uống sữa bột, ngừng hoặc thay đổi loại sữa nếu bé bị táo bón.
Ngoài ra, đi khám sức khỏe định kỳ để phát hiện và điều trị sớm các bệnh lý liên quan đến táo bón cũng là một biện pháp phòng ngừa hiệu quả.
Các câu hỏi thường gặp về bệnh táo bón
1. Bị táo bón trong kỳ kinh nguyệt có bình thường không?
Chu kỳ kinh nguyệt có thể gây ra táo bón trong vài trường hợp. Ngoài chuột rút và đầy hơi, táo bón cũng có thể xuất hiện trong thời kỳ kinh nguyệt. Thường thì tình trạng táo bón sẽ tự biến mất sau khi kỳ kinh nguyệt kết thúc.
2. Vì sao bà bầu bị táo bón?
Mang thai là giai đoạn có nhiều thay đổi về nội tiết tố trong cơ thể phụ nữ. Một số loại hormone trong thai kỳ có thể làm giảm hoạt động của ruột và gây ra táo bón. Ngoài ra, thay đổi chế độ ăn uống khi mang thai như ăn quá nhiều chất đạm, uống thuốc bổ sắt và canxi cũng có thể gây táo bón.
3. Thức ăn hoặc đồ uống nào dễ gây táo bón?
Các thực phẩm và đồ uống như thực phẩm giàu đạm, đường, trái cây xanh, chát, cà phê, rượu, bia, và sữa bột có thể gây táo bón.
4. Chế độ ăn nhiều chất xơ nhưng vẫn bị táo bón là do đâu?
Nếu bạn ăn nhiều chất xơ nhưng vẫn bị táo bón, có thể có nguyên nhân khác như ít vận động, uống bia, rượu, dùng các loại thuốc ảnh hưởng đến tiêu hóa, đang mang thai, hoặc mắc các bệnh lý khác. Trong trường hợp này, bạn nên đến bệnh viện để kiểm tra sức khỏe và điều trị (nếu cần).
5. Có nên ngừng cho trẻ uống sữa bột khi bé bị táo bón không?
Nếu trẻ bị táo bón và nguyên nhân không rõ ràng, bạn có thể tạm ngưng cho bé uống sữa bột để xem liệu sữa có phải là nguyên nhân gây táo bón hay không. Nếu sau một tuần ngừng uống sữa mà tình trạng táo bón không cải thiện, thì không phải do sữa mà có thể do nguyên nhân khác.
6. Táo bón có ảnh hưởng đến sự phát triển trí não của trẻ không?
Hệ tiêu hóa và trục não ruột có mối quan hệ mật thiết với nhau. Nếu hệ tiêu hóa không khỏe mạnh, sẽ làm hạn chế sự hấp thu dinh dưỡng của trẻ, đồng thời ảnh hưởng đến hệ miễn dịch… Tất cả đều ảnh hưởng đến sự phát triển trí não của trẻ. Tuy nhiên, táo bón là nguyên nhân phổ biến hàng đầu gây hại cho hệ tiêu hóa của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
7. Vì sao người trên 60 tuổi lại dễ bị táo bón hơn?
Nguyên nhân là do sự lão hóa của hệ tiêu hóa theo tuổi tác. Khi tuổi cao, nhu động ruột kém hiệu quả gây ra tình trạng táo bón ở người già.
8. Bệnh trĩ gây táo bón, hay táo bón gây bệnh trĩ?
Táo bón và bệnh trĩ có mối quan hệ nguyên nhân – hệ quả hai chiều với nhau. Táo bón có thể gây ra bệnh trĩ nếu không được điều trị, do áp lực ở hậu môn trực tràng gia tăng khi phân bị dồn nén không thải được ra ngoài. Ngược lại, táo bón cũng có thể gây ra bệnh trĩ do tình trạng đau và rát hậu môn, nhất là khi người bệnh đi tiêu. Tâm lý lo lắng, sợ đau và rát cũng gây ra thói quen trì hoãn đi tiêu, dẫn đến tình trạng táo bón.
Bệnh viện Tâm Anh là đơn vị hàng đầu chuyên khám và điều trị các bệnh về tiêu hóa. Với đội ngũ bác sĩ có chuyên môn cao và kinh nghiệm thực tế, cùng với hệ thống máy móc hiện đại, chúng tôi cam kết mang lại cho bạn những phương pháp điều trị hiệu quả nhất. Chúng tôi cũng là nơi đầu tiên ở Đông Nam Á áp dụng thủ tục phẫu thuật nội soi 3D/4K ICG Rubina, kết hợp với dụng cụ robot cầm tay cơ học, giúp giảm thiểu đau và chi phí cho bệnh nhân.
Đặt lịch hẹn tại fim24h để được tư vấn và điều trị táo bón một cách tối ưu.
FAQs
1. Bị táo bón trong kỳ kinh nguyệt có bình thường không?
Chu kỳ kinh nguyệt có thể gây ra một số tác dụng phụ khác nhau ở mỗi người. Ngoài chuột rút và đầy hơi, táo bón cũng có thể xuất hiện trong thời kỳ kinh nguyệt.
2. Vì sao bà bầu bị táo bón?
Mang thai là thời kỳ nội tiết tố trong cơ thể phụ nữ thay đổi mạnh mẽ. Một số loại hormone thai kỳ có thể khiến nhu động ruột hoạt động kém và gây ra táo bón.
3. Thức ăn hoặc đồ uống nào dễ gây táo bón?
Các thực phẩm giàu đạm, đường, trái cây xanh, chát, cà phê, rượu, bia, và sữa bột có thể gây táo bón.
4. Chế độ ăn nhiều chất xơ nhưng vẫn bị táo bón là do đâu?
Nếu chế độ ăn giàu chất xơ nhưng vẫn bị táo bón, có thể có nguyên nhân khác như ít vận động, uống bia, rượu, đang dùng các loại thuốc ảnh hưởng đến hoạt động tiêu hóa, mang thai, hoặc mắc các bệnh lý khác.
5. Có nên ngừng cho trẻ uống sữa bột khi bé bị táo bón không?
Nếu trẻ bị táo bón và nguyên nhân không rõ ràng, bạn có thể tạm ngưng cho trẻ uống sữa bột để xem liệu sữa có phải là nguyên nhân gây táo bón hay không.
6. Táo bón có ảnh hưởng đến sự phát triển trí não của trẻ không?
Có, táo bón có thể ảnh hưởng đến sự phát triển trí não của trẻ.
7. Vì sao người trên 60 tuổi lại dễ bị táo bón hơn?
Nguyên nhân là do sự lão hóa của hệ tiêu hóa theo tuổi tác.
8. Bệnh trĩ gây ra táo bón, hay táo bón gây ra bệnh trĩ?
Táo bón và bệnh trĩ có mối quan hệ nguyên nhân – hệ quả hai chiều với nhau.