Bệnh tay chân miệng xảy ra quanh năm, và thường gặp nhất từ tháng 3-5 và từ tháng 9-12. Đây là một căn bệnh thường gặp ở trẻ em dưới 5 tuổi, đặc biệt là trẻ dưới 3 tuổi. Việc nhận biết sớm dấu hiệu của bệnh tay chân miệng rất quan trọng, vì nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể gây biến chứng nguy hiểm như viêm não, viêm cơ tim, và phù phổi cấp, có thể dẫn đến tử vong.
1. Triệu chứng bệnh tay chân miệng điển hình
Bệnh tay chân miệng có thời gian ủ bệnh (khoảng thời gian từ khi nhiễm bệnh đến khi khởi phát triệu chứng) thường từ 3-7 ngày. Khi trẻ bị nhiễm bệnh, các triệu chứng ban đầu có thể là sốt và thường kèm theo đau họng. Trẻ cảm thấy khó chịu và có thể không muốn ăn. Khoảng 1 hoặc 2 ngày sau khi có sốt, vết loét và mụn nước sẽ xuất hiện trong miệng hoặc họng.
Mụn nước có thể xuất hiện ở tay, chân, miệng, lưỡi, bên trong má và đôi khi ở mông. Mụn nước ít khi gây ngứa ở trẻ em, nhưng có thể gây ngứa dữ dội ở người lớn. Vết loét và mụn nước thường tự khỏi trong một tuần hoặc lâu hơn.
Bệnh tay chân miệng thường nhẹ và chỉ gây sốt trong vài ngày, các dấu hiệu và triệu chứng cũng tương đối nhẹ. Tuy nhiên, nếu vết loét trong miệng hay tình trạng đau họng làm cho trẻ không thể uống nước hoặc nếu các dấu hiệu và triệu chứng ở trẻ trở nên xấu hơn sau vài ngày, hãy liên hệ với bác sĩ.
2. Các giai đoạn của bệnh tay chân miệng
- Giai đoạn 1: Giai đoạn ủ bệnh kéo dài từ 3-7 ngày. Giai đoạn khởi phát từ 1-2 ngày và có các triệu chứng như sốt nhẹ, mệt mỏi, đau họng, biếng ăn, trẻ quấy hơn, và tiêu chảy vài lần trong ngày.
- Giai đoạn 2: Giai đoạn toàn phát kéo dài từ 3-10 ngày với các triệu chứng điển hình của bệnh, bao gồm:
- Loét miệng: Vết loét đỏ hoặc pha nước với đường kính 2-3 mm xuất hiện trên niêm mạc miệng, lợi, lưỡi, gây đau miệng, làm trẻ bỏ ăn, bỏ bú, và chảy nước dãi (đôi khi trẻ có thể nhầm với việc mọc răng).
- Phát ban dạng pha nước: Có thể xuất hiện ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, gối, và mông. Ban đầu, các ban phát ban có thể tồn tại trong thời gian ngắn (dưới 7 ngày), sau đó có thể để lại vết thâm, nhưng hiếm khi gây loét hoặc tổn thương nặng.
- Sốt nhẹ, nôn: Nếu trẻ có sốt cao và nôn nhiều, có nguy cơ biến chứng.
- Có thể có biến chứng thần kinh (viêm não, viêm màng não), biến chứng tim mạch và hô hấp (viêm cơ tim, phù phổi cấp, tăng huyết áp, suy tim, trụy mạch). Những biến chứng này thường xuất hiện từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 5 của bệnh và có thể dẫn đến tử vong nếu không được theo dõi và điều trị kịp thời.
- Giai đoạn 3: Giai đoạn lui bệnh thường kéo dài từ ngày thứ 8-10, và trẻ sẽ hồi phục hoàn toàn nếu không có biến chứng.
3. Chẩn đoán và xác định bệnh tay chân miệng
Để chẩn đoán và xác định bệnh tay chân miệng, khi trẻ có những triệu chứng nghi ngờ cần được kiểm tra, bác sĩ sẽ tiến hành khám lâm sàng và yêu cầu các xét nghiệm cần thiết như xét nghiệm máu, dịch não tủy (trong trường hợp có biến chứng thần kinh). Ngoài ra, chẩn đoán bằng X-quang ngực có thể ghi nhận hình ảnh về phù phổi cấp trong trường hợp gây rối loạn chức năng cơ tim. Chụp cộng hưởng từ (MRI) có thể phát hiện những hình ảnh bất thường ở não nếu có biến chứng thần kinh trung ương. Để xác định tác nhân gây bệnh, mẫu bệnh phẩm có thể được lấy từ mụn nước, dịch hầu họng, và phân để làm xét nghiệm PCR (Polymerase Chain Reaction) với độ nhạy cao và kết quả xét nghiệm nhanh.
4. Các biện pháp điều trị bệnh tay chân miệng
Hầu hết trẻ bị tay chân miệng độ nhẹ có thể được theo dõi và chăm sóc tích cực tại nhà bằng cách:
- Cách ly đúng cách giữa trẻ bị bệnh và trẻ khỏe để hạn chế sự lây nhiễm. Trẻ bị bệnh cần nghỉ học ít nhất 10 ngày kể từ ngày khởi bệnh, để ngăn chặn sự lây nhiễm cho trẻ khác trong môi trường học đường. Nếu có nhiều trẻ cùng sống chung trong một nhà, cần cách ly các trẻ bị bệnh một cách tuyệt đối và không cho phép chơi chung với trẻ khỏe trong thời gian mắc bệnh. Cần giám sát chặt các hoạt động hàng ngày của trẻ bị bệnh.
- Mọi người chăm sóc trẻ bệnh nên đeo khẩu trang y tế khi tiếp xúc và sau đó rửa tay sạch bằng xà phòng và nước sạch.
- Cần duy trì vệ sinh cá nhân tốt cho trẻ bệnh để giúp trẻ khỏi bệnh nhanh chóng. Thường xuyên tắm rửa sạch sẽ trẻ hàng ngày bằng xà phòng và nước sạch. Quần áo và tã lót của trẻ bệnh cần được tẩy trùng bằng nước sôi trước khi giặt bằng xà phòng. Vật dụng ăn uống của trẻ như bình sữa, ly uống nước, bát ăn cơm và muỗng ăn nên được luộc bằng nước sôi và sử dụng riêng biệt. Điều này giúp tạo môi trường sống trong lành và an toàn cho trẻ.
- Sử dụng thuốc tại nhà theo hướng dẫn của bác sĩ. Hiện tại, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh tay chân miệng. Tuy nhiên, có thể giảm đau miệng và hạ sốt bằng cách lau sạch miệng bằng nước ấm và sử dụng thuốc hạ sốt như Paracetamol. Cần tuân thủ liều lượng và chỉ định của bác sĩ. Tránh sử dụng Aspirin để hạ sốt và giảm đau cho trẻ. Nếu cần, có thể sử dụng các thuốc kháng Histamin để giảm ngứa, nhưng chỉ khi có chỉ định của bác sĩ.
- Bổ sung nhiều nước cho trẻ, đặc biệt là các loại nước ép trái cây chứa nhiều vitamin.
- Đảm bảo chế độ ăn uống hàng ngày cung cấp đủ chất dinh dưỡng. Đối với trẻ còn đang bú mẹ, cần tăng số lần cho bé bú trong ngày. Cần kiêng cho trẻ ăn những loại thức ăn có thể làm tổn thương miệng như thức ăn nóng, đặc.
- Đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức nếu trẻ có một trong những biểu hiện sau:
- Trẻ có sốt cao liên tục 39°C và không hạ sốt sau khi đã sử dụng các biện pháp hạ sốt.
- Trẻ có biểu hiện giật mình, hoảng loạn, mất tinh thần.
- Trẻ có biểu hiện run tay chân (khi tặng đồ chơi cho trẻ cầm), yếu chân tay, đi loạng choạng.
- Trẻ có biểu hiện đảo mắt bất thường, nôn mửa nhiều, hay khóc thét (không dừng khi được ôm), co giật, thở mệt.
Tóm lại: Hiện tại, vẫn chưa có vaccine phòng ngừa bệnh tay chân miệng. Do đó, biện pháp chính để ngăn ngừa là duy trì vệ sinh cá nhân, rửa tay bằng xà phòng (đặc biệt sau khi thay quần áo, tã lót, tiếp xúc với phân, nước bọt), rửa sạch đồ chơi, sàn nhà bằng Cloramin B hoặc nước Javel, và cách ly trẻ bệnh trong vòng 7-10 ngày kể từ ngày khởi bệnh.
Thực tế, bệnh tay chân miệng thường phổ biến nhất ở trẻ em trong môi trường nhà trẻ và mẫu giáo, do trẻ còn nhỏ và thường thích đưa tay vào miệng. Với tình hình thời tiết hiện nay và việc trẻ trở lại trường học sau một kỳ nghỉ dài do dịch bệnh, cha mẹ và giáo viên cần hướng dẫn và nhắc nhở trẻ rửa tay thường xuyên, không cho trẻ ăn đồ ăn không an toàn, mút tay, ngậm đồ chơi, không sử dụng chung khăn ăn, khăn tay, và đồ dùng ăn uống như cốc, bát, đĩa, thìa, đồ chơi chưa được khử trùng. Ngoài ra, cần rửa sạch đồ chơi, đồ dùng và sàn nhà. Lau bề mặt tiếp xúc bằng dung dịch Cloramin B 2% hoặc các dung dịch khử khuẩn khác.