Bệnh tay chân miệng ở trẻ em: Nhận biết và điều trị triệt để

Trẻ em thường rất dễ mắc phải bệnh tay chân miệng, đặc biệt là các bé dưới 5 tuổi. Mặc dù trẻ lớn hơn và người lớn cũng có khả năng mắc bệnh, nhưng tỷ lệ này thấp hơn đáng kể. Bệnh tay chân miệng có tốc độ lây lan nhanh chóng và dễ lây từ người này sang người khác. Ca cao điểm của bệnh thường xảy ra từ tháng 3 đến tháng 5 và từ tháng 8 đến tháng 9 hàng năm. Để tránh những hậu quả nguy hiểm, việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời là vô cùng quan trọng.

Nguyên nhân gây bệnh

Bệnh tay chân miệng chủ yếu do nhóm virus đường ruột Enterovirus gây ra, đặc biệt là virus Coxsackie A16 và Enterovirus typ 71. Virus Coxsackie A16 thường không gây ra các biến chứng về thần kinh và có thể tự khỏi trong vài ngày. Trái lại, virus Enterovirus typ 71 (EV71) có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm não, viêm màng não, viêm phổi, viêm cơ tim và thậm chí dẫn đến tử vong. Ngoài ra, một số chủng virus khác như Coxsackie A4-A7, A9, A10 hoặc virus Coxsackie nhóm B cũng có thể là nguyên nhân gây bệnh. Tin tức từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh cho biết, số ca bệnh tay chân miệng đã tăng đáng kể trong tháng 6 năm 2023. Đáng chú ý, kiểu gen B5 của virus Enterovirus 71 (EV71) đã được ghi nhận ở một số trẻ em mắc bệnh có triệu chứng nặng. Kiểu gen B5 là tác nhân gây bệnh tay chân miệng nặng ở trẻ em và vừa được các nhà nghiên cứu phát hiện lại qua các trường hợp nghiêm trọng tại 3 bệnh viện Nhi của TP.HCM.

Các dấu hiệu nhận biết bệnh tay chân miệng

• Giai đoạn ủ bệnh từ 3 – 6 ngày.
• Giai đoạn khởi phát có các triệu chứng như:
  • Trẻ bị sốt, mệt mỏi, có thể là sốt nhẹ (37,5-38 độ C) hoặc sốt cao (38-39 độ C).
  • Đau họng.
  • Tổn thương, đau rát ở răng và miệng.
  • Chảy nước bọt nhiều.
  • Biếng ăn.
  • Tiêu chảy vài lần trong ngày.
• Giai đoạn toàn phát (thường bắt đầu sau 1 – 2 ngày kể từ khởi phát bệnh), trẻ bắt đầu xuất hiện các triệu chứng điển hình như:
  • Phát ban dạng phỏng nước ở lòng bàn tay, bàn chân, đầu gối, mông. Các bóng nước có đường kính 2 – 10mm, màu xám, hình bầu dục. Chúng có thể mọc lồi hoặc ẩn dưới da, sờ có cảm giác cộm, không đau, không ngứa.
  • Loét miệng: ở niêm mạc má, lợi và lưỡi của trẻ xuất hiện các bóng nước có đường kính 2 – 3mm, dễ vỡ. Khi vỡ tạo thành các vết loét khiến trẻ đau khi ăn, quấy khóc.
  • Trên mông của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ xuất hiện các mụn lở, rộp da.
  • Dấu hiệu toàn thân: rối loạn tri giác, mê sảng, co giật.
  • Ở giai đoạn toàn phát, trẻ bắt đầu phát ban ở bàn chân.
  • Ngoài các triệu chứng điển hình trên, tùy vào từng cơ địa, bệnh tay chân miệng còn có thể xuất hiện các biểu hiện như bóng nước rất ít xen kẽ với hồng ban hoặc chỉ xuất hiện hồng ban. Một số trường hợp bé chỉ xuất hiện loét miệng.
• Trường hợp bệnh nhẹ, sau 7 – 10 ngày chăm sóc tại nhà, trẻ sẽ hồi phục hoàn toàn. Tuy nhiên, nếu trẻ có sốt cao (trên 39 độ C) kéo dài hơn 48 giờ kèm theo các triệu chứng như ói mửa, tay chân run rẩy, co giật, tim đập nhanh, khó thở, da nổi vằn, gia đình cần đưa trẻ nhập viện ngay lập tức.
• Sau khi khỏi bệnh, cơ thể trẻ sẽ miễn dịch với chủng virus gây bệnh. Tuy nhiên, theo nhiều nghiên cứu, trẻ có thể mắc bệnh tay chân miệng nhiều lần và lần bị bệnh sau là do các chủng virus khác gây ra.

Bệnh tay chân miệng lây truyền qua con đường nào?

• Virus gây bệnh tay chân miệng có khả năng lây lan rất nhanh, truyền trực tiếp từ người sang người qua đường miệng, qua các chất tiết từ mũi, miệng, phân hay nước bọt của trẻ bị bệnh.
• Người mắc bệnh có khả năng phát tán virus gây bệnh trong tuần đầu tiên (giai đoạn ủ bệnh). Tuy nhiên, thời gian lây nhiễm lại có thể kéo dài trong vài tuần do virus vẫn còn tồn tại nhiều trong phân và nước bọt của bệnh nhân.
• Các cách lây truyền của virus gây bệnh tay chân miệng:
  • Trẻ tiếp xúc trực tiếp với người nhiễm bệnh.
  • Hít, nuốt phải các dịch tiết, nước bọt người bệnh khi ăn uống chung, ho, hắt hơi, nói chuyện.
  • Tiếp xúc trực tiếp với dịch từ các cục mụn nước, bọng nước, phân của người bệnh.
  • Trẻ lành cầm nắm đồ chơi, chạm vào các vật dụng của trẻ bị bệnh.
  • Lây qua bàn tay của người chăm sóc trẻ.
  • Bệnh tay chân miệng lây lan nhanh chóng khi trẻ lành tiếp xúc với trẻ bị bệnh. Vì cách lây truyền nhanh chóng này, bệnh tay chân miệng rất dễ bùng phát thành dịch lớn. Khi một trẻ bị mắc bệnh, nếu không có biện pháp phòng ngừa kịp thời, những trẻ xung quanh cũng có thể bị lây nhiễm bất cứ lúc nào.

Các biến chứng nguy hiểm của bệnh tay chân miệng

Bệnh tay chân miệng thường không gây ra các biến chứng nguy hiểm nếu được phát hiện và điều trị kịp thời. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, khi bệnh được phát hiện muộn và tiến triển nặng, có thể gây ra các biến chứng như:

• Viêm màng não do virus (triệu chứng sốt, đau đầu, cứng cổ, đau lưng), bệnh nhân cần nhập viện để được điều trị.
• Các biến chứng hiếm gặp khác bao gồm bại liệt, tê liệt hoặc viêm não. Đối với trẻ bị biến chứng não, sẽ xuất hiện những triệu chứng khó nhận thấy như khó ngủ, quấy khóc nhiều, thường xuyên giật mình lúc thức hay lúc bắt đầu ngủ, hoảng hốt, nói lảm nhảm, tay châ run, co giật, sốt cao, méo miệng. Nếu không phát hiện và điều trị biến chứng đúng và kịp thời, trẻ có thể tử vong trong vài giờ.
• Trẻ cũng có thể bị nhiễm trùng tại các nốt mụn trên da nếu không được vệ sinh sạch sẽ.

Cách điều trị và phòng ngừa hiệu quả

Cách điều trị:

• Khi phát hiện một số dấu hiệu của bệnh, bố mẹ cần đưa trẻ đến các cơ sở y tế có chuyên khoa Nhi để chẩn đoán đúng bệnh.
• Nên đưa trẻ đi khám càng sớm càng tốt khi có các dấu hiệu bất thường.
• Hiện chưa có thuốc đặc trị hay vaccine phòng bệnh tay chân miệng. Phương pháp điều trị chủ yếu xoay quanh việc điều trị triệu chứng, chăm sóc bệnh nhân tại nhà và sử dụng các loại thuốc hạ sốt, giảm đau và bổ sung nước cho cơ thể theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Trường hợp trẻ bị sốt cao, có thể sử dụng thuốc Paracetamol để hạ sốt và giảm đau. Lưu ý không sử dụng thuốc chứa thành phần Aspirin. Ngoài ra, bố mẹ nên sử dụng dung dịch muối 0.9% để sát trùng niêm mạc cho trẻ.
• Trẻ cần được cung cấp đầy đủ dinh dưỡng và bù nước kịp thời để phòng tránh mất nước và hạ đường huyết. Đối với trẻ bú mẹ, cần tăng cường cho bé bú nhiều lần trong ngày.
• Trẻ lớn hơn nên tránh ăn các loại thức ăn có thể làm tổn thương miệng như thức ăn nóng hay đặc. Thay vào đó, nên cho trẻ ăn các thức ăn dịu như cháo, sữa, sữa hạt, chè đỗ… Nếu bé từ chối ăn, không cần ép buộc mà hãy cho bé uống sữa hoặc ăn sữa chua thay thế. Quả trái cây giàu vitamin và khoáng chất cũng là thực phẩm cần thiết cho trẻ khi điều trị bệnh tay chân miệng.
• Bố mẹ cần vệ sinh da cho bé để tránh bị nhiễm vi khuẩn. Có thể tắm cho bé bằng nước lá chè xanh hoặc nước lá chân vịt. Sau khi tắm, sử dụng dung dịch Xanh Methylen để bôi lên các vết nổ nước trên da. Cần theo dõi bé thường xuyên để phát hiện sớm và điều trị các biến chứng nguy hiểm nếu có.

Một số sai lầm cần tránh trong cách điều trị cho bé

• Khi trẻ nổi nhiều mụn nước, bố mẹ thường lo lắng. Tuy nhiên, điều này thường cho thấy tình trạng bệnh nhẹ hơn so với khi có các mụn nước bị ẩn dưới da. Trẻ không bị loét miệng hay bị bội nhiễm không cần sử dụng thuốc kháng sinh, vì lúc này cơ thể của trẻ rất yếu. Sử dụng quá nhiều thuốc kháng sinh có thể gây tác dụng phụ và làm nặng thêm tình trạng bệnh.
• Ngoài ra, việc sử dụng quá nhiều thuốc vitamin trong thời gian bị bệnh cũng là không cần thiết. Kiêng tắm không cần thiết khiến trẻ có thể bị ngứa ngáy và nhiễm trùng. Bố mẹ nên tắm cho bé như bình thường, bằng nước ấm và che kín gió.

Cách phòng ngừa bệnh tay chân miệng

• Bệnh tay chân miệng thường bùng phát mạnh vào giai đoạn chuyển mùa, đặc biệt là vào mùa hè khi thời tiết nóng ẩm, thuận lợi cho virus phát triển và gây bệnh. Bệnh thường xuất hiện ở những khu vực đông người như trường học và nhà trẻ. Vì vậy, bố mẹ cần nắm được những cách phòng ngừa bệnh để ngăn chặn sự lây lan và bảo vệ sức khỏe của bé.
• Hiện tại, chưa có vaccine phòng bệnh, nhưng bố mẹ có thể làm giảm nguy cơ nhiễm virus gây bệnh tay chân miệng bằng cách:
  • Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng trước khi chuẩn bị thức ăn, ăn uống, cho trẻ nhỏ ăn, sử dụng nhà vệ sinh, sau khi thay tã cho trẻ và sau khi tiếp xúc với các bọng nước.
  • Sử dụng xà phòng để làm sạch các vật dụng, khử trùng bằng các chất tẩy rửa thông thường.
  • Tránh ôm, hôn, dùng chung quần áo, đồ dùng cá nhân với trẻ bị bệnh.
  • Khi trẻ bị bệnh, tránh cho trẻ tiếp xúc ở nơi đông người như đi nhà trẻ và trường học.
  • Hướng dẫn trẻ che miệng và mũi khi hắt hơi và ho.
  • Theo dõi tình trạng bệnh và chăm sóc y tế kịp thời. Nếu trẻ có các biểu hiện bất thường như sốt cao, li bì, mất chứng tỉnh táo, cần nhập viện ngay lập tức.
  • Rửa tay thường xuyên với xà phòng để phòng bệnh tay chân miệng.

Tay chân miệng là một căn bệnh truyền nhiễm có thể điều trị tại nhà theo phác đồ được chỉ định bởi bác sĩ. Bệnh thường tự khỏi sau 7 – 10 ngày mà không gây ra nhiều nguy hiểm cho trẻ. Tuy nhiên, nếu không phát hiện sớm và điều trị kịp thời, bệnh tay chân miệng có thể dẫn đến một số biến chứng nghiêm trọng khác. Vì vậy, bố mẹ cần đưa trẻ thăm khám càng sớm càng tốt khi có các dấu hiệu bất thường. Trong mùa dịch, khi nghi ngờ dấu hiệu trẻ nhiễm bệnh, bố mẹ thường đưa trẻ đến bệnh viện hoặc phòng khám có chuyên khoa Nhi để được thăm khám và điều trị đúng cách nhất.

FAQs

Bệnh tay chân miệng xuất hiện ở độ tuổi nào?

Bệnh tay chân miệng thường xuất hiện ở trẻ em, đặc biệt là các bé dưới 5 tuổi. Tuy nhiên, trẻ lớn hơn và người lớn cũng có thể mắc bệnh, nhưng tỷ lệ này thấp hơn đáng kể.

Bệnh tay chân miệng có thể gây biến chứng nguy hiểm không?

Bệnh tay chân miệng thường không gây ra các biến chứng nguy hiểm nếu được phát hiện và điều trị kịp thời. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, khi bệnh được phát hiện muộn và tiến triển nặng, có thể gây ra các biến chứng như viêm màng não, bại liệt, viêm não, và nhiễm trùng.

Làm thế nào để phòng ngừa bệnh tay chân miệng?

Để phòng ngừa bệnh tay chân miệng, bố mẹ cần rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, sử dụng các chất tẩy rửa để làm sạch vật dụng, tránh tiếp xúc với trẻ bị bệnh, và hướng dẫn trẻ che miệng và mũi khi hắt hơi và ho. Ngoài ra, bố mẹ cần theo dõi tình trạng bệnh và chăm sóc y tế kịp thời khi trẻ có các biểu hiện bất thường.

Kết luận

Bệnh tay chân miệng là một căn bệnh truyền nhiễm phổ biến ở trẻ em. Việc nhận biết sớm và điều trị kịp thời là rất quan trọng để ngăn chặn sự lây lan của bệnh và bảo vệ sức khỏe của trẻ. Bố mẹ cần hiểu rõ về các dấu hiệu nhận biết cũng như cách điều trị và phòng ngừa bệnh tay chân miệng. Chỉ cần tuân thủ những biện pháp phòng ngừa và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ, trẻ sẽ nhanh chóng hồi phục và tránh được những biến chứng nguy hiểm.